Το ερώτημα: «Αν οι θάνατοι που σήμερα μετράμε από το κορονοϊό είναι σοβαρότεροι από τα προβλήματα που θα μας αφήσει πίσω όταν περάσει»; προκύπτει , αβίαστα και εκωφαντικά από τα όσα στην συνέντευξή του στον «Ε.Π.» αναφέρει ο Τρικαλινός Διδάκτωρ του Πανεπιστημίου Ιωαννίνων Απόστολος Αποστολίκας, Ψυχίατρος – Ψυχοθεραπευτης. Η κατάθλιψη, οι αγχώδεις διαταραχές, η αυπνία έχουν σημειώσει έξαρση τους τελευταίους μήνες, ενώ τις περιόδους καραντίνας το αλκοόλ και τα ναρκωτικά αυξάνονται. Δραματική είναι και η αύξηση φαίνεται να έχουν τα περιστατικά ενδοοικογενειακης βίας, ενώ αυξητική τάση έχουν και τα διαζύγια!!!
ΣΥΝΕΝΤΕΥΞΗ ΣΤΟΝ ΧΡΗΣΤΟ ΚΟΝΤΟ
Με βάση τα μέχρι τώρα δεδομένα υπάρχει μια σαφής επιδείνωση της ψυχικής υγείας του πληθυσμού. Ψυχικές παθήσεις όπως η κατάθλιψη, οι αγχώδεις διαταραχές, η αυπνία έχουν σημειώσει έξαρση τους τελευταίους μήνες. Πρόσφατες μελέτες επίσης διαπιστώνουν πως ένας στους 5 περίπου των ασθενών που έχουν αναρρώσει από την Covid-19 αναπτύσσουν κάποιας μορφής ψυχική νόσο, καθώς επίσης η λοίμωξη από Covid-19 διπλασιάζει την πιθανότητα εκδήλωσης ψυχικής νόσου σε σχέση με τον γενικό πληθυσμό. Τα παιδιά και οι νέοι ενήλικες είναι πιο πιθανό να εκδηλώσουν συμπτώματα άγχους. Φαίνεται ότι οι πιο επιρρεπείς στο άγχος είναι οι φοιτητές πανεπιστημίου. Επίσης το υγειονομικό προσωπικό (ιατροί,νοσηλευτές), και ειδικά αυτοί που έρχονται σε πιο άμεση επαφή με περιστατικά Covid-19, έχουν μεγάλη πιθανότητα να εκδηλώσουν μετατραυματική διαταραχή στρες καθώς και άλλες ψυχοπαθολογικές καταστάσεις. Βιώνουν επίσης στιγματισμό από το περιβάλλον τους απ’ τον φόβο μήπως κολλήσουν και μεταδώσουν τον ιό. Σε μια μεγάλη μελέτη που έγινε μεταξύ υγειονομικού προσωπικού που περιθάλπει ασθενείς Covid-19 βρέθηκαν υψηλά ποσοστά κατάθλιψης (50%), άγχους (44,6%), αϋπνίας (34%) καθώς και καταναγκαστικών ιδεών. Οι ηλικιωμένοι φαίνεται να είναι πιο επιρρεπείς στην εκδήλωση κατάθλιψης λόγω του εγκλεισμού και της κοινωνικής αποστασιοποίησης. Η εκδήλωση ψυχοπαθολογίας στους ηλικιωμένους επιβαρύνει την νοητική και συναισθηματική λειτουργικότητα, κυρίως σε αυτούς που πάσχουν από άνοια.
Από τις μέχρι τώρα ενδείξεις φαίνεται ότι υπάρχει αύξηση της χρήσης αλκοόλ και ψυχοδραστικών ουσιών κατά την διάρκεια της πανδημίας Covid-19 και ιδιαίτερα σε περιόδους καραντίνας. Η κοινωνική απομόνωση και στο στρες αυξάνει την ευαλωτότητα στην χρήση και την κατάχρηση ουσιών και αλκοόλ καθώς και την υποτροπή προϋπαρχουσας χρήσης. Η κατάχρηση ουσιών οδηγεί σε αλλαγές του ανοσοποιητικού και αναπνευστικού συστήματος και μπορεί να προκαλέσει επιπλοκές σε περίπτωση λοίμωξης από Covid-19.
Δραματική αύξηση φαίνεται να έχουν τα περιστατικά ενδοοικογενειακης βίας εν μέσω καραντίνας. Την περίοδο Απριλίου – Μαϊου καταγράφηκε τετραπλασιασμός των καταγγελθέντων περιστατικών. Η αύξηση φαίνεται ότι οφείλεται στο γεγονός ότι τα ζευγάρια περνούν περισσότερο χρόνο μαζί γεγονός που αυξάνει την αλληλεπίδραση αλλά και την τριβή μεταξύ τους. Από τα περιστατικά που ήρθαν στην δημοσιότητα, φαίνεται ότι η περιοχή μας δεν αποτέλεσε εξαίρεση στον κανόνα.
Την περίοδο της καραντίνας αυξήθηκαν κατά 100% οι κλήσεις προς τηλεφωνικές συμβουλευτικές γραμμές και αφορούσαν περιπτώσεις νέων διαζυγίων. Προφανώς δεν ευθύνεται η καραντίνα για τα διαζύγια αλλά φαίνεται να λειτούργησε ως εκλυτικός παράγοντας βγάζοντας στην επιφάνεια προβλήματα ετών και τονίζοντας τις διαφορές, λόγω του περισσότερου χρόνου που περνούσαν μαζί τα ζευγάρια.
Ο φόβος, η ανασφάλεια, η κοινωνική αποστασιοποίηση και ο θυμός που κυριαρχεί αυτή την περίοδο έχουν οπωσδήποτε ψυχοκοινωνικές επιπτώσεις με κυριότερη την έλλειψη εμπάθειας (empathy). Η εμπάθεια ορίζεται ως μια μορφή ταύτισης με την ψυχολογική και σωματική κατάσταση του άλλου. Σε πολλές περιπτώσεις φαίνεται ότι αισθανόμαστε τους άλλους ως πιθανό κίνδυνο για την υγεία μας και αυτό μας οδηγεί να αισθανθούμε θυμό ή φόβο. Το φαινόμενο αυτό γίνεται ιδιαίτερα αισθητό με τον στιγματισμό κοινωνικών ομάδων (πχ ρομά ή μεταναστών), ή ατόμων όπως πχ λειτουργών υγείας ή ατόμων που έχουν έρθει σε επαφή ή είχαν στην κοινότητά τους βεβαιωμένο κρούσμα Covid-19. Ταυτόχρονα η κοινωνική αποστασιοποίηση έχει αλλάξει εν μέρει τον τρόπο επικοινωνίας μας και τις ανθρώπινες σχέσεις. Καθότι αυτή είναι μια κατάσταση εν εξελίξει πιθανόν στο μέλλον να δούμε τις συνέπειές της. Πιθανές άλλες μελλοντικές κοινωνικές επιπτώσεις μπορεί να είναι η κοινωνική αστάθεια, η βία και η εγκληματικότητα, αύξηση ξενοφοβίας και ρατσισμού.
Φαίνεται ότι η αύξηση των ψυχικών νόσων καθώς και η χρήση ουσιών και αλκοόλ στην περίοδο της πανδημίας έχει προκαλέσει μια αύξηση της αυτοκτονικότητας. Σε μελέτες που έγιναν στο εξωτερικό την περίοδο της προηγούμενης καραντίνας το 10% του πληθυσμού είχε σκέψεις αυτοκτονίας ή σκέψεις να βλάψει τον εαυτό του. Ένα 2% προσπάθησε να αυτοτραυματιστεί ή να αυτοκτονήσει. Ιδιαίτερα επιρρεπείς στην αυτοκτονία την περίοδο της καραντίνας είναι οι ψυχικά ασθενείς. Τα ευρήματα αυτά συμφωνούν με μια έρευνα που έγινε μεταξύ των φοιτητών του Αριστοτελείου Πανεπιστημίου Θεσσαλονίκης κατά την διάρκεια της προηγούμενης καραντίνας, όπου διαπιστώθηκε 8πλασιαμός των αυτοκτονικών σκέψεων (από 1,2% πριν την καραντίνα σε 9% την περίοδο της καραντίνας). Σε ποιο βαθμό και αν θα οδηγήσει αυτό σε αύξηση της αυτοκτονικότητας μέλλει να τον δούμε στην συνέχεια.
Έχοντας ως πρόσφατο παράδειγμα την πρόσφατη 10χρονη οικονομική κρίση αλλά και μέχρι τα μέχρι τώρα δεδομένα από την πρόσφατη περίοδο καταλαβαίνουμε πως η κατάσταση είναι ιδιαίτερα δύσκολη. Ο συνδυασμός υγειονομικής και οικονομικής κρίσης πολλαπλασιάζει τους συντελεστές κινδύνου εμφάνισης ψυχικής νόσου και χρήσης ουσιών και αλκοόλ. Εγκαθιδρύει αίσθημα θυμού και απελπισίας στην κοινωνία επιταχύνοντας κοινωνικές εξελίξεις και αλλαγές. Μεσοπρόθεσμα και μακροπρόθεσμα αναμένουμε περαιτέρω αύξηση της ψυχοπαθολογίας και της αυτοκτονικότητας καθώς επίσης και φαινόμενα διάσπασης της κοινωνίας με στροφή κοινωνικών ομάδων της μίας έναντι της άλλης, αύξηση της βίας και εγκληματικότητας, του στίγματος και των ρατσιστικών τάσεων, αύξηση των διαζυγίων.
Οι θεωρίες συνομωσίας δεν είναι τωρινό φαινόμενο. Ανέκαθεν υπήρχαν απλά τώρα με αφορμή την πανδημία του Covid-19 φαίνεται να έχουν ενταθεί και οργανωθεί μέσω των κοινωνικών δικτύων. Η εξήγηση του φαινομένου δεν είναι απλή καθώς είναι πολυπαραγοντική. Η Ψυχιατρική κοινότητα έχει ασχοληθεί με την εξήγηση του δίνοντας διάφορες ερμηνείες. Φαίνεται να είναι ένας συνδυασμός κάλυψης ψυχολογικών αναγκών του ατόμου και δυσπιστίας απέναντι στην καθεστηκυία τάξη. Σίγουρα δεν είναι είναι κάτι που αφορά μόνο τα χαμηλότερα οικονομικά – μορφωτικα κοινωνικά στρώματα. Για παράδειγμα σε μια μελέτη που έγινε από την Ψυχιατρική Κλινική του Αριστοτελείου Πανεπιστημίου Θεσσαλονίκης μεταξύ των φοιτητών διαπιστώθηκε πως ένα ποσοστό 20% των φοιτητών πιστεύει σε ακραίες θεωρίες συνομωσίας γύρω από τον κορονοϊό και ένα ακόμα 20% δεν τις απορρίπτει. Τα ευρήματα αυτά φαίνεται να συμφωνούν με ανάλογα πρόσφατα ευρήματα εταιριών δημοσκοπήσεων όπου ένα ανάλογο ποσοστό θεωρεί ότι η πανδημία του Covid-19 δεν είναι τόσο σοβαρή όσο παρουσιάζεται ενώ ένας στους δύο φαίνεται να αρνείται να κάνει το εμβόλιο.
