(έμμετρη μετάφραση), μαθητική εργασία (1968),

Εκδόσεις Σταμούλη, Θεσσαλονίκη 2020

                              Γράφει ο φιλόλογος Νικόλαος Κατοίκος

Το Καλοκαίρι του 2020 εκδόθηκε σε βιβλίο από τις Εκδόσεις Αντ. Σταμούλη – Ι. Χαρπαντίδη μια πρωτότυπη μαθητική εργασία τού έγκριτου Τρικαλινού Φιλολόγου Θεοδώρου Νημά, γνωστού ανά το Πανελλήνιο για το σπουδαίο ιστορικό, λαογραφικό και πολιτιστικό έργο του. Το βιβλίο τιτλοφορείται:  «Σοφοκλέους “Οιδίπους Τύραννος”. Έμμετρη μετάφραση» και έχει 90 σελίδες.

Το βιβλίο αφιερώνεται «στους φιλολόγους Καθηγητές» του τής μαθητικής περιόδου του κ. Νημά και προλογίζεται από τον ίδιο, από τον φιλόλογο κ. Κων/νο Γιοντζή, καθηγητή του στο Α΄ Γυμνάσιο Τρικάλων, καθώς και από τους παλαιούς συμμαθητές του και διαχρονικούς φίλους του Ζαχαρία Ζάχο και Ηλία Κεφάλα. Η στοιχειοθεσία και ο σχεδιασμός τού εξωφύλλου έγινε από την Μαρίνα Κάγκα – Μισύρη. Στη σελ. 19 παρατίθενται δύο φωτογραφίες, που εικονίζουν τον Θεόδωρο Νημά και συμμαθητές του της τελευταίας γυμνασιακής τάξης κατά την ώρα τής διδασκαλίας και της εξέτασης στα Αρχαία Ελληνικά και τη Φυσική.

Η μαθητική μετάφραση σε άψογη δημοτική γλώσσα καλύπτει όλο το έργο τού Σοφοκλέους «Οιδίπους Τύραννος» (στίχοι 1530). Η μετάφραση γινόταν από τον μαθητή Θ. Νημά τμηματικά (κατά μάθημα) στο σπίτι, και ολοκληρώθηκε στις αρχές Μαρτίου τού 1968. Έκτοτε, ώς το τέλος τής χρονιάς είχαν διδαχθεί στην Στ΄ τάξη αποσπάσματα από τα «Ειδύλλια» του Θεοκρίτου, που ο Θ. Νημάς τα είχε μεταφράσει και αυτά ποιητικά (στίχοι 1-67). Στην προηγούμενη (Ε΄) τάξη είχε διδαχθεί Όμηρος. Ο Θ. Νημάς είχε μεταφράσει ποιητικά το προοίμιο της Οδύσσειας (στίχοι 1-10), το προοίμιο της Ιλιάδας (στίχοι 1-13), καθώς και τον «Θυμό τού Αχιλλέα» από την Ιλιάδα (Α΄, στίχοι 148-218). Η μετάφραση των αποσπασμάτων από τον Θεόκριτο και τον Όμηρο έχουν περιληφθεί στο Παράρτημα του βιβλίου.

Η μετάφραση είναι γραμμένη στο πολυτονικό και σύμφωνα με τη Γραμματική που ίσχυε τότε.

         ΜΕΡΙΚΕΣ ΑΠΟ ΤΙΣ ΑΡΕΤΕΣ ΑΥΤΟΥ ΤΟΥ ΒΙΒΛΙΟΥ

1. Το βιβλίο είναι καλαίσθητο (με ωραίο σχήμα -16×23,5 εκ.- και με εντυπωσιακή εμφάνιση εξωφύλλου και οπισθοφύλλου.
2. Η μετάφραση έγινε στον εθνικό μας στίχο (ιαμβικό δεκαπεντασύλλαβο) στα επεισόδια, και σε ομοιοκατάληκτους ιαμβικούς οκτασύλλαβους και επτασύλλαβους στα χορικά.
3. Η μετάφραση είναι ακριβής και εμπνευσμένη, και απηχεί την ποιότητα της σχολικής δουλειάς εκείνης της εποχής.
4. Ο στίχος ρέει και είναι άμεσα κατανοητός.
5. Υπάρχει νοηματική αντιστοιχία ανά στίχο, κάτι που δικαίως εντυπωσιάζει, πρώτον διότι αυτό γίνεται από μαθητή, και δεύτερον διότι η σημερινή μας γλώσσα είναι πιο αναλυτική από την αρχαία.
6. Τα χορικά κρατούν τη λυρικότητα του αρχαίου κειμένου, με τους υπέροχους ομοιοκατάληκτους στίχους, με τις διάσπαρτες ποιητικές λέξεις και με το ανάλογο ύφος.
7. Η συγκεκριμένη μετάφραση δείχνει το πρώιμο ποιητικό ταλέντο τού μετέπειτα έγκριτου φιλολόγου Θεοδώρου Νημά.
8. Η εργασία αυτή δείχνει πόσο συνειδητά και αποδοτικά δούλευαν οι παλαιότεροι φιλόλογοι στα σχολεία μας (στον Πρόλογό του ο Θ. Νημάς αναφέρει με ξεχωριστή αγάπη και ευγνωμοσύνη δύο από αυτούς, που του ενέπνευσαν τον ζήλο για την αρχαία γραμματεία μας, τον αείμνηστο Αθανάσιο Μαγουλιώτη και τον Κων/νο Γιοντζή, καθηγητές του αντίστοιχα στις Ε΄ και Στ΄ τάξεις τού τότε ενιαίου Γυμνασίου).
9. Κοντολογίς, η θαυμάσια αυτή εργασία τού μαθητή Θεοδώρου Νημά θα μπορούσε να είναι έργο ενός έμπειρου φιλολόγου. Δείχνει κιόλας ότι οι διακρίσεις τών σημερινών επιστημόνων έχουν μια προϊστορία, που ξεκινά από τη μαθητική ακόμη περίοδο, κάτι που οφείλουν να προσέξουν ιδιαίτερα όσοι ειλικρινά αποβλέπουν στην οργάνωση της Εκπαίδευσής μας.

Για να δείτε τη μεταφραστική άνεση του μαθητή Θ. Νημά, παραθέτω στη συνέχεια την ωραία μετάφραση που μας έδωσε στα αποφθέγματα που παρεμβάλλει στο έργο του «Οιδίπους Τύραννος» ο Σοφοκλής (496-405 π.Χ.), ο «Ποιητής τής Αρμονίας και του Κάλλους».

ΑΠΟ ΤΟΝ ΓΝΩΜΙΚΟ ΛΟΓΟ ΤΟΥ ΕΡΓΟΥ «ΟΙΔΙΠΟΥΣ ΤΥΡΑΝΝΟΣ»

1) γιατί γνώμες πολυμαθών, καθώς εγώ πιστεύω,

είναι απ’ όλες πιο σωστές και πιο πολύ αξίζουν (σ. 24, στ. 44-45).

2) κι ό,τι κανένας θέλει,

    το πετυχαίνει σίγουρα· ό,τι δεν θέλει, χάνει (σ. 27, στ. 110-111).

3) είναι καλό στον άνδρα

     να ωφελή όσο μπορεί τους άλλους που πονάνε (σ. 33, στ. 314-315).

4) Δεν έχω ιδέα και σιωπώ για εκείνα που δεν ξέρω (σ. 43, στ. 569).

5) γιατί δεν είναι δίκαιο, καλούς εσύ να λέγης

τους άδικους και τους καλούς να τους  νομίζης σκάρτους (σ. 45, στ. 609-610).

6) Φίλο να χάσης γκαρδιακό νομίζω είν’ το ίδιο

με το να χάσης τη ζωή που αγαπάς πιο πάνω (σ. 45, στ. 611-612).

7) γιατί σκοντάφτουνε αυτοί που σκέπτονται με βιάση (σ. 45, στ. 617).

8) Τον φίλο που έτσι δέθηκε, δεν πρέπει να τον ψέγης

χωρίς καμία αφορμή και να τον βγάζης σκάρτο (σ. 47, στ. 656-657).

9) Γιατί γι’ αυτά υπάρχουνε

     νόμοι τρανοί πιο πέρα

και λέγεται πως έχουνε

τον Όλυμπο πατέρα (σ. 55, στ. 867-870).

10) Τον τύραννο η έπαρση /

       γεννά και, σαν χορτάση

απ’ αδικίες η σκληρή,

όσο ψηλά κι αν φτάση,

τον ρίχνει αμέσως χαμηλά /

και τον κατατσακίζει (σ. 55, στ. 873-888).

11) Και αν κανένας ασεβή

με λόγια ή με πράξεις

στων αθανάτων τη βουλή,

ω μοίρα, να τους κάψης (σ.. 55, στ. 883-886).

12) γιατί μονάχα συγγενείς ταιριάζει να μαθαίνουν

τις συμφορές των συγγενών και να τους συμπονούνε (σ. 77, στ. 1430-1431).

13) Ώστε κανείς απ’ τους θνητούς, αν δεν ιδή το τέλος

που θα του λάχη στη ζωή, μην πη είναι ευτυχισμένος (σ. 81, στ. 1528-1529).